Portugal Portal

Mijn vriend Ernst maakt foto’s. Op een dag in 2014 nodigde hij me uit voor een fotosafari: hij was bezig een fotoboek te maken over industriële archeologie. De verlaten mijnen van São Domingos in de Alentejo waren bezocht, hij had de gesloten scheepswerf Lisnave gefotografeerd aan de oever van de Taag. En nu was hij op zoek naar verlaten gebouwen bij ons in de Beiras.

Een bijzondere hobby

Nazoeken op internet leerde me dat er een serieuze hobby bestaat die Urbex heet: Urban Explorers zijn mensen die het liefst de hele dag in verlaten fabrieken, gesloten publieke gebouwen en dergelijke rondlopen, op zoek naar de nostalgie van een afgesloten hoofdstuk in hun beschaving.

Ik kende dat niet. Jullie?

Motieven verschillen natuurlijk, je moet in ieder geval avontuurlijk en nieuwsgierig zijn.

Gouden ongeschreven regels zijn: “Laat slechts voetstappen achter, neem slechts foto’s mee”.

En: “Geef niet zomaar een unieke locatie prijs aan de openbaarheid”. De laatste regel lijkt deels ingegeven om de ervaring voor jezelf te houden (“Ik vond iets unieks!”), deels om vandalen en materiaaldieven niet een handje te helpen.

Urbex in Portugal

In veel landen bestaan enthousiaste Urbex-hobbyisten. Zo ook in Portugal. Rondrijdend door Portugal zijn ook op veel plaatsen gesloten gebouwen en ruïnes te zien. Ook grote bedrijven zoals de scheepswerf in Figueira da Foz.

O Público vertelt over de Portugese Urbex-gemeenschap. Online weblogs geven bijzondere plaatsen door. Op Facebook is een groep die foto’s uitwisselt.

Er bestaat in Portugal een groep die een speciale Google Maps-kaart produceert met plaatsen die interessant zijn voor de Urbex-community’s. Alleen met login en wachtwoord te bekijken. In communicatie met een van de Portugese Urbexers bleek dat hij absoluut geen bekendheid wilde geven aan de locatie van bezochte ruïnes.

Mijn Urbex-ervaringen

We hadden een aantal locaties uitgekozen om te veroveren. Oude fabrieken, een gesloten mijn, een vroeger klooster en een gesloten ziekenhuis.

Een gebouw binnenkomen was niet altijd gemakkelijk, en, leek me, ook niet altijd helemaal legaal.

Naast de rivier staat de ruïne van een wolfabriek bij Parada de Gonta. In het dorp spraken we de mensen die allemaal afhankelijk van die fabriek geweest waren. Ze hadden er gewerkt of hun familie, of ze hadden een winkeltje dat voornamelijk de arbeidersgezinnen voorzag van de dagelijkse behoeften. Toen de fabriek sloot was het uit met de levendigheid. Het dorp liep leeg, de winkels sloten en de achterblijvers hadden alleen hun herinneringen nog.

We vonden het klooster bij Figueira da Foz, overgroeid met onkruid. We klommen door gaten in de muur naar binnen, we baanden ons een weg door de puinhopen.

We vonden de kapel en na een half uur wisten we niet meer precies hoe we er weer uit moesten komen.

De uraniummijn

In de nu gesloten uraniummijn van Urgeiriça (actief van 1913 – 1991) werd radium gedolven. De EDM-ingenieur die ons ontving op de site vertelde dat Madame Curie hier in het begin van de twintigste eeuw gedolven radium had gebruikt voor haar onderzoek. We kregen toestemming van de man om foto’s te maken, alleen boven de grond.

Er zijn rapporten over een abnormaal hoog aantal kankerpatiënten in de buurt van de mijn. In 2008 zou het opruimen van radioactief afval van de mijn in Barragem Velha beginnen. In 2011 vermeldde de website TVI24 dat een milieuorganisatie AZU het verantwoordelijke bedrijf EDM dringend verzocht om met de opruimwerkzaamheden te beginnen. Het is me niet duidelijk geworden wat er anno 2015 gebeurd is.

Het sanatorium in Caramulo

De mooiste ervaring had ik in het oude sanatorium in de gezonde berglucht van de Caramulo.

In 1921 opende het sanatorium complex voor de zorg van tuberculosepatiënten met name door de inspanning van een gedreven arts, Jerónimo Maria de Lacerda. In 1986 sloot het laatste gedeelte van het sanatorium. Ooit waren er 18 sanatorium gebouwen. Er waren toen minder tbc-patiënten, de behandelingsmogelijkheden waren sterk verbeterd en de patiënt kon meestal thuis of in een gewoon ziekenhuis beter worden.

Een aantal gebouwen bestaan nog, meestal zijn het ruïnes. Een ervan is het huidige Hotel do Caramulo.

Lopend door de gangen en over de overdekte veranda’s voel ik bijna de geesten van de patiënten en personeel die er nog rondwaren. Ik zie verpleegkundigen die ’s ochtends de bedden met patiënten naar buiten duwen om de hele dag berglucht in te kunnen ademen. Tot 1943 waren er geen betere behandelingen of werkzame antibiotica beschikbaar.

Zo ronddwalend in het zichtbare en tastbare verleden van Portugal’s industrie en dienstverlening krijg ik een beter inzicht in de geschiedenis van de streek waar ik woon. De omstreden uraniummijn, de effecten van het sluiten van een grote fabriek op een naburig dorp, de geschiedenis van de tuberculosebestrijding in Portugal: door zo’n Urbex safari weet ik meer over Portugal dan daarvoor.

En… het was een avontuur!  We maakten honderden foto’s, waarvan op Ernsts website een aantal mooie van hem te zien zijn.