We woonden nog maar net in de Beiras toen er op een dag een jonge man aan de deur stond die, gewapend met geluidsapparatuur, opnamen wilde maken van het klaterende water onder onze voormalige graanmolen. We kenden hem vaag als de zoon van de kruidenier, maar hadden geen idee waar hij precies mee bezig was. Vijf jaar later is het tijd voor een interview met Luís Antero, die gefascineerd blijkt door geluid, in de ruimste zin van het woord.
Luís Antero speurt naar auditieve geschiedenis van een bijzondere streek
Iedereen is omgeven door geluiden. Waar wij wonen, midden op het platteland, lijkt het soms een volière, zo enthousiast zingen ’s ochtends de vogels. Tegen de middag beginnen de kikkers te kwaken en ’s avonds fluiten de padden. Af en toe laat de otterfamilie van zich horen in de rivier, die naarmate de waterstand fluctueert, ook elk seizoen weer anders klinkt. Op de achtergrond horen we de kerkklok, het geklingel van geitenbelletjes, het geblaf van honden en het gelach van de zwemmende dorpsjeugd.
Miauwende kat
“De omgeving waarin we wonen, is rijk aan geluiden, waarvan er in de loop van de tijd al veel zijn verdwenen of veranderd”, stelt Luís. “Neem de branden, die nu overal woeden. Die verwoesten niet alleen bossen en bebouwing, zoals schuren en molens, maar ook dieren en planten. Daardoor gaat er materieel en immaterieel veel verloren. Het ruisen van de bomen, de regen op de bladeren; het is goed om af en toe stil te staan bij wat je hoort.”
Luís Antero is geboren en getogen in ‘ons‘ dorp Alvoco das Várzeas. Zijn vader is eigenaar van zowel het café als de kruidenierswinkel. Op één van Luís’ opnamen hoor je de cafébezoekers op een doorsnee zondagmiddag borrelen, kaartspelen en kletsen. Geluiden waaraan je normaal gesproken voorbijgaat. Want wie luistert er nu echt naar de verhalen van oude mensen of het miauwen van een straatkat? Antero wil een ode brengen aan de Beiras, en aan zijn dorp in het bijzonder. Dus interviewt hij ook de dorpsbewoners over vroeger, en neemt hij oude volksliedjes op. “Het is een ongeëvenaarde rijkdom waarvan ik vind dat die behouden moet blijven.”
Boerendorp
Luis Antero werkt bij de gemeente Oliveira do Hospital maar in zijn vrije tijd gaat hij op pad met zijn microfoon en opnameapparatuur. Net als de onlangs overleden Nederlandse volkskundige en presentator van ‘Onder de groene linde’ Ate Doornbosch die zo’n vijfduizend opnames maakte van traditionele ballades, verhalen, tradities en feesten en daarmee minder tastbaar erfgoed van Nederland voor toekomstige generaties behield.
Maar hoe komt het nu dat een jongen uit een klein boerendorp op de grens van de Serra da Estrela en de Serra do Açor zo fanatiek in de cultuurgeschiedenis duikt? “Mijn ouders attendeerden me al vroeg op het bijzondere karakter van de streek en ons dorp. Ze stimuleerden hun kinderen om door te leren en zo kwam ik bij de open universiteit terecht waar ik kunstzinnige vorming deed. Mijn oudste broer is dichter en ik heb veel gefotografeerd, maar ik ben me steeds meer gaan concentreren op geluid. Vooral toen ik de geluidsopnamen van de kunstenaars Raquel Castro en Chris Watson hoorde, was ik verkocht.”
Luís is geïnteresseerd in gebruiken op het platteland die als gevolg van de ontvolking al snel tot het verleden zullen gaan behoren. Op één van zijn opnamen hoor je bijvoorbeeld hoe zijn tia Maria Serra da Estrela-kaas maakt, en daarbij uitleg geeft, en op een ander hoe zij de elektrische molen bedient die het meel maalt voor de kippen en voor de pão caseiro. Op een ander fragment kun je senhora Lurdes do Serafim horen vertellen over de heksen en de weerwolven rondom Alvoco das Várzeas. Zij zingen, zonder dat ze dat beseffen, een lofzang op het gebied waarin ze wonen en op de dingen die voorbijgaan. “Die geschiedenis wil ik bewaren, conserveren en via mijn websites doorgeven.”
Rivierproject
Maar Luís blijft niet in het verleden hangen. Immaterieel erfgoed wordt vooral levend gehouden door de manier waarop mensen er in hun eigen tijd mee omgaan. Zo worden zijn veldopnamen bijvoorbeeld gebruikt door de uit Porto afkomstige folkgroep Bailenda. Zij mixen hun aanstekelijke nummers met de geluiden van stromend rivierwater en ruisende beekjes. Onlangs traden ze – op initiatief van Luís Antero – op in ons dorp. Helaas kwamen er maar weinig mensen luisteren. Het dorp vindt het allemaal wel best. Die kennen Luís langer dan vandaag. Maar die gaat onverstoorbaar verder. “De opnamen die ik destijds bij jullie Quinta da Moenda maakte, zijn deel van een project over de Alvoco-rivier. Op jullie quinta werden vroeger de olijven en druiven geperst, graan en mais gemalen en brood gebakken. Dat alles gebeurde met behulp van het stromende schone water van de Alvoco, die in de Serra da Estrela ontspringt en in Ponte das Tres Entradas samensmelt met de Alva. De rivier vormde en vormt een rode draad in het leven van heel veel mensen. De vroegere ‘guarda-rios’, maakten vroeger te voet de rivieren en de rivieroevers schoon, zodat het water ook probleemloos in de bevloeiingskanaaltjes kon vloeien. Olhe, als die eenmaal aan het vertellen slaan.. .”
