Portugal Portal

Bij kerst horen kerstliederen. Liederen die iedereen kent. Meezingers. Sacraal en profaan. Traditioneel, klassiek en vintage. Op die laatste categorie heeft vooral de Amerikaanse muziekindustrie een stempel gedrukt. I’m dreaming of a white Christmas is eigenlijk al een klassieker. Later kwam John Lennon met So this is Christmas and what have you done. Eigenlijk valt Jingle Bells er ook onder.

Hoe vaker een lied in meerdere landen bekend is, des te moeilijker het wordt om de oorsprong van zo’n lied te achterhalen. Dat is zeker het geval bij het lied Adeste Fideles. (Komt allen tezamen). Dit lied drukt op simpele wijze het echte kerstgevoel uit van de gemeenschappelijke vreugde. Door de simpele melodie en de makkelijke tekst ging de verspreiding over de christelijke wereld vrij snel voor die tijd. Binnen een halve eeuw waren er voor alle landen vertalingen voorhanden.

Het lied zelf is een uitnodiging aan de volgelingen om naar Bethlehem te komen om de koning van de engelen te aanschouwen. Voor de latinisten hier het eerste originele couplet

Adeste fideles, laeti triumphantes,
Venite, venite in Bethlehem.
Natum videte Regem angelorum,
Venite adoremus, venite adoremus, venite adoremus,
Dominum.

In het Portugees wordt het dus ook gezongen. Niet verwonderlijk voor veel muziekexperts die ervan uitgaan dat het lied uit Portugal stamt. Toch is dit omstreden. De Engelsman John Francis Wade wordt ook genoemd als componist. Deze man woonde in Frans Vlaanderen en leefde van het kopiëren van liturgische geschriften en partituren. Zelf componeerde hij ook. Enkele van zijn liederen zijn aanwezig in de bibliotheek van het Colégio Inglês in Lissabon, waaronder het lied Adeste Fideles. Het is echter niet te achterhalen of dit een originele versie is of een kopie. In ieder geval: de eerste keer dat het lied bij Wade opdook, was toen hij het in 1751 opnam in zijn liedbundel ‘Cantus Diversi’.

Pas in 1751! Koren op de molen van andere musicologen die ervan uitgaan dat koning João IV de componist is geweest. Deze monarch, geboren in 1604 in Vila Viçosa in de Alentejo, maakte een eind aan de Spaanse heerschappij over Portugal in 1640. Daarbij stimuleerde hij in zijn korte leven, hij werd 52 jaar, krachtig de schilderkunst en muziekkunst in zijn land.

Hij bespeelde zelf een paar instrumenten en componeerde muziek. Vila Viçosa was in zijn tijd een centrum van klassieke muziek en hier vestigde de koning een van de grootste muziekbibliotheken van Europa. Een gebouw dat helaas niet bestand bleek tegen de allesverwoestende aardbeving van 1755.

In het jaar 1649 maakt deze koning de paus boos met zijn geschrift: ‘Verdediging van de moderne muziek’. Toch kreeg hij van dezelfde paus later het recht om nieuwe kerkmuziek te laten spelen tijdens de eredienst. Door dit streven naar vernieuwing wordt hij gezien als de geestelijk vader van Adeste Fideles.

Nee, nee, zeggen dan de tegenstanders van dit standpunt. Je kan toch zien dat niets in dit lied een Portugese invloed verraadt. En het lijkt al helemaal niet op de heersende muziekstijl, die toen in zwang was.

Waarop de voorstanders van de Portugese oorsprong van het lied repliceren: het lied is duidelijk geënt op het volkse element van Portugal, op oude kinderrijmpjes en eenvoudige liturgische gezangen.

Ook al dingt de Engelsman John Wade mee naar de eer om de schepper te zijn van het lied, al vroeg kwamen in Engeland zelf al argumenten naar voren, die pleiten voor de Portugese oorsprong.

Omdat paus Clemens VII in 1534 had geweigerd om toestemming te geven voor de scheiding van Hendrik VIII van Catarina van Aragon werd het katholicisme in Engeland verboden. Een van de weinige plaatsen waar nog katholieke missen werden gelezen was de kapel van de Portugese ambassade in Londen. Daar werkte een vriend van Wade, de dirigent en organist Vincent Novello. In zijn dagboek schrijft Vincent Novello dat hij de partituur van het lied heeft gevonden in de kapel van de ambassade. Daar was bij opgetekend, zo schrijft hij, dat het lied voor het eerst gespeeld was in 1680.

Novello leidde ook een muziekuitgeverij. Hij nam Adeste Fideles op in het door hem samengestelde ‘A Collection of Sacred Music’. Onder de titel ‘The Portuguese Hymn, on the Nativity’ (het Portugese lied over de Geboorte).

In Engeland is sindsdien het lied bekend geworden en gebleven als The Portuguese Hymn. De Portugese versie begint met:

Cristãos, vinde todos, com alegres cantos.
Oh! Vinde, oh! Vinde até Belém.
Vede nascido, vosso rei eterno.
Oh! Vinde adoremos, Oh! Vinde adoremos,
Oh! Vinde adoremos o salvador!

Nederland heeft een protestante en een katholieke versie van het lied. De Vlamingen hebben een eigen versie. Al deze versies zijn op Wikipedia te vinden.

Op de website van Lester S. Levy Sheet Music Collections kun je de bladmuziek als PDF downloaden.