Op 25 juli 2021 overleed Otelo Saraiva de Carvalho in het militair ziekenhuis in Lissabon aan hartfalen. Hij was een van de belangrijkste leiders van de Portugese Anjerrevolutie in 1974. Zijn latere politieke loopbaan bracht hem in grote problemen en hij verbleef vijf jaar lang in de gevangenis vanwege zijn betrokkenheid bij een terroristische organisatie.
Vóór de 25e april 1974
Otelo, zoals iedere Portugees hem kent, werd in 1936 geboren in Lourenço Marques (het huidige Maputo), de hoofdstad van de toenmalige overzeese kolonie Mozambique. Zijn ouders noemden hem Otelo, zoals de held in Shakespeares gelijknamige toneelstuk. What’s in a name? Hij zou in 1974 de held worden als de strateeg van de Anjerrevolutie die op 25 april 1974 het land bevrijdde van de dictatuur van de Estado Novo.
Hij ambieerde in zijn jeugd een carrière in het theater, maar koos in 1955 voor de militaire dienst. Hij diende in Angola en in Portugees-Guinee. Tijdens deze periode was generaal Spínola gouverneur en opperbevelhebber van Guinee. Daar leerden Otelo en Spínola elkaar kennen. In 1971 leerde hij het programma van de Guineese bevrijdingsbeweging PAIGC kennen en ontmoette hij Rafael Barbosa, een van de oprichters van de PAIGC. Gedurende zijn diensttijd in Guinee groeide zijn afkeer van de koloniale oorlog en het regime dat deze oorlog koste wat het kost militair wilde winnen. Ook generaal Spínola raakte daar overtuigd dat de Portugese koloniale oorlogen militair niet te winnen waren.
Terug in Portugal werd Otelo een van de oprichters van de Movimento dos Capitães. Deze Beweging van de Kapiteins begon als een protest tegen een aangenomen wet (Decreto Lei nº353/73) die de vaste aanstelling van jonge officieren met minder kwaliteiten en opleiding dan ‘de oude garde’ faciliteerde. In september 1973 stuurde de Guineese afdeling van deze kapiteinsbeweging een protest op aan het Ministerie van Defensie. Otelo had hier een rol in. Niet veel later kreeg dit protest bijval uit Portugal zelf en uit Angola en Mozambique. In de loop van 1973 en de eerste maanden van 1974 veranderde de doelstellingen van de beweging naar een protest tegen de koloniale oorlog en naar de mogelijkheid om het Portugese regime omver te werpen. In december 1973 werd een nieuwe beweging opgericht, de MOFA (Movimento de Oficiais das Forças Armadas), onder het mom van een gezelligheidsvereniging van officieren. Otelo was intussen tot majoor benoemd.
Op 16 maart 1974 vond een opstand plaats van onderdelen van het leger waar Otelo bij betrokken was, de Opstand van Caldas. Slecht georganiseerd, werd de opstand een totaal fiasco. Honderden militairen werden gevangengenomen. Otelo ontsnapte de dans. De opstand werd wel beschouwd als een grote impuls voor de staatsgreep die zich ruim een maand later zou voltrekken.
Otelo zelf zette zich aan tafel om een strategisch plan te maken om het regime ten val te brengen. Hij kreeg hulp en steun van mede-officieren, maar de meeste bronnen noemen hem het brein achter het plan. Ook maakte hij contact met mede-officieren in strategisch belangrijke garnizoenen in het land. De naam van de beweging MOFA werd een paar dagen voor de 25e april veranderd in MFA (Movimento das Forças Armadas). Mofa betekent namelijk ‘spot’ in het Portugees. Dat was dus een slechte benaming van een organisatie die een regime omver wil werpen.
De 25e april 1974
Otelo zelf vertelt het verhaal in 2001 van de nacht van de 25e april vanuit de Posto Comando do MFA in het Quartel da Pontinha (Carnide, Lissabon) waar de staatsgreep gecoördineerd werd op YouTube in de film A Noite do Golpe de Estado.
Na 23 minuten en 52 seconden van deze video vertelt hij hoe via de radio het sein voor de opstand zou worden gegeven: om ongeveer 22.55 uur op 24 april zou via de zender Emissores Associados de Lisboa, het lied ‘E depois do adeus’ gezongen door Paulo Carvalho uitgezonden worden. Een half uur later, op Rádio Renascença, zou het lied ‘Grândola Vila Morena’ uitgezonden worden, gezongen door Zeca Afonso. Deze uitzendingen zouden het begin van de staatsgreep bevestigen. En zo gebeurde het ook.
Otelo leidde de operaties op 25 april vanuit de commandopost. Hij was daarom, naast de voornaamste strateeg, ook een van de militaire bevelhebbers op die dag. De rest van het verhaal van de 25e april ‘is geschiedenis’, zoals het cliché luidt. In 2011 verscheen een boek van zijn hand getiteld: O Dia Inicial. In dit boek gaat hij terug naar 1974 om stap voor stap, minuut voor minuut verslag te doen van de militaire operatie die de deuren opende voor de revolutie. Te koop bij de FNAC.
De RTP zond ook dit jaar op 25 april de film Capitães de Abril (2001) uit. De film geeft een licht geromantiseerde versie van de gebeurtenissen weer van die dag in 1974. Hier de volledige film (schokkende beelden in de eerste minuut). Hieronder de trailer.
Aan het eind van de middag van 25 april, toen het regime de facto al omver geworpen was, verklaarde Almeida Bruno, toen hij de commandopost bezocht met generaal Spínola: “Vrienden, de rotzooi is voorbij! Nu hebben we hier een generaal!” Spínola en zijn mannen namen het gezag over, maar de revolutie bleef in de volksmond bekend als “de revolutie van de kapiteins”.
Na de 25e april 1974
Na het slagen van de revolutie werd Otelo Saraiva de Carvalho een invloedrijk militair en politicus. Hij werd benoemd tot brigadegeneraal en gaf leiding aan COPCON (Comando Operacional do Continente, het militaire gezag onder generaal Costa Gomes). Aan het eind van de turbulente periode van april 1974 tot november 1975 werd een poging tot staatsgreep gedaan door radicaal-linkse militairen. De poging mislukte en Otelo werd in januari 1976 gevangen gezet op beschuldiging van medeplichtigheid aan de couppoging. In maart dat jaar werd hij weer vrijgelaten. Op 25 april 1976 werden presidentsverkiezingen gehouden. Otelo was kandidaat, maar verloor van Ramalho Eanes. In 1980 richtte hij de partij Força de Unidade Popular (FUP) op en deed mee aan de presidentsverkiezingen van 1980. Hij verliest weer van Ramalho Eanes.
Persoonlijke noot
In april 1980 was ik met mijn lief in Lissabon. We volgden een taalcursus als voorbereiding voor ons werk in Guinee-Bissau. Het was de tijd van de grote politieke manifestaties (comícios), waar menigten zich verzamelden om hun politieke leiders to horen spreken. Wij gingen naar een comício waar Otelo sprak, in de Jardim de São Pedro de Alcântara. Otelo sprak opzwepende woorden, die wij niet begrepen, maar die enthousiast door de aanwezige menigte werd ontvangen. Plotseling klonken er knallen dichtbij. In een reflex ging ik gelijk op de grond liggen. (Ik had een paar jaar eerder in Cabinda gewoond, waar ik nog al eens geweervuur had gehoord) Mijn lief lachte me vrolijk uit: “Je ben toch niet bang voor vuurwerk?”
In de jaren tachtig werd Otelo beschuldigd van het leiden van de terroristische organisatie Forças Populares 25 de Abril ( FP-25), die verantwoordelijk was voor de moord op 17 mensen. Otelo werd gearresteerd in 1984 en een jaar later veroordeeld. Hij heeft vijf jaar in preventieve hechtenis gezeten. Zijn connectie met de terroristische organisatie werd bewezen. Hij werd in 1986 tot 15 jaar gevangenis veroordeeld, maar werd in 1991 vrijgelaten na een rechterlijk pardon. De uitspraak deed destijds veel stof opwaaien in de media.
Nu is hij overleden. De necrologie in de Portugese kranten benadrukt meestal zijn essentiële rol in de Anjerrevolutie. Hier en daar wordt ook zijn donkere verleden vermeld. Hij zal altijd wel een controversieel persoon blijven in de Portugese geschiedenis.
Hartelijk bedankt voor deze duidelijke toelichting op de persoon O. Carvalho, waarbij alle facetten worden benoemd. Dat geeft weer wat meer inzicht op de houding van de Portugezen t.a.v. de Anjerrevolutie en diens organisatoren.
Met plezier gedaan!
Interessant stuk geschiedenis! Dankzij jouw artikel wordt het voor mij weer een stukje duidelijker hoe het Portugal verging door de Anjerrevolutie. En de rol van Otelo? Tja controversieel? Gehaat? Daar komen we niet echt meer achter, denk ik! In elk geval is er mede door zijn toedoen blijkbaar veel ten goede veranderd sinds die nacht op 25 april 1974!
Ik ben het met je eens, Els. De essentiële rol die Otelo gespeeld heeft in de Anjerrevolutie blijft voor altijd een positieve factor van belang in de geschiedenis van Portugal. Daar doen latere misstappen of misdaden niets aan af.
Dank je Henk! Na de controversiële berichtgeving omtrent Otelo, na zijn dood afgelopen week, ben ik er nog niet toegekomen me er nader in te verdiepen. Jij zet de zaakjes helder voor me op een rij. Fijn!
Dank, Ellen. Ik vind het leuk om zo kleine stukjes geschiedenis van Portugal te formuleren.
Over de terroristische organisatie, die jij noemt, en die kennelijk 18 doden heeft gemaakt, zou ik ook wel wat meer willen weten… Interesse? 😉
Heel belangrijk stukje geschiedenis dat, mijn inziens, niet genoeg aandacht krijgt. Zo vreedzaam als men ons wil laten denken dat de Anjerrevolutie was, was hij niet alleen. De zaken liggen niet zwart-wit en de geschreven geschiedenis wordt vaak gemanipuleerd. Een persoon is niet voor niets voor de een een held en voor de ander gehaat en controversieel.
Dank!
Dit verhaal dat de revolutie belicht, de militaire kant is interessant. Ben benieuwd naar de rol van president Eanes, vertegenwoordigt de macht van de banken en ondernemers en Mario Soares de socialistische premier. Welke afspraken zijn er toen gemaakt waar het land nu nog last van heeft. Mario Soares werd toen beschouwd als de man met de fluwelen handschoen en werd binnen de EU op een voetstuk geplaatst en alom gewaardeerd.
Relevante vragen, Koos. Ik weet daar zo 1, 2, 3 geen antwoord op. Ik vond wél een interessant artikel in de Observador over de juridische strijd over de veroordelingen van de leiders van FP-25, oa. dus Otelo. Ook wordt in het artikel de rol van Mário Soares beschreven die uiteindelijk gratie verleende aan de veroordeelde terroristen van FP-25. Hier de link.
Zeer interessante samenvatting van de gebeurtenissen. Een kleine aanvulling: 1. je spreekt over de dictatuur van de “Estado Novo”. Ik zou hier liever spreken van de fascistische dictatuur van de “Estado Novo”. Niet alleen om recht te doen aan de ideologische basis van de dictatuur, maar ook omdat hiermee de historische verbanden duidelijk worden met de opkomst van de andere fascistische dictaturen in het Europa van de 20e eeuw: Italië – Mussolini, Duitsland – Hitler, Spanje – Franco (en, hoewel van een andere orde en in ander tijdperk, de staatsgreep van de fascistische kolonels in Griekenland). 2. Het totaal laat ook het enorme belang zien van een sterk gewortelde Democratische Rechtstaat!! (Zeker ook, nu dat in het huidige tijdsgewricht onder vuur ligt van nieuwe extremistische ideologieën…. ) 3. En het belang van de steeds verregaande Europese samenwerking in de EU die onze landen al zo’n 75 jaar resp. 45 jaar resp. 30 jaar vrede en voorspoed bracht. (4. Ja ik weet het zowel Democratische Rechtsstaat als EU zijn nog verre van volmaakt…)