Zoals iedereen had verwacht is Portugals president Marcelo Rebelo de Sousa afgelopen zondag herkozen, met een overdonderende meerderheid van 61% van de stemmen. Nummer twee Ana Gomes scoorde slechts 13%. Er waren zeven kandidaten, net als in 2016 haalde Marcelo direct in de eerste ronde meer dan de helft van de uitgebrachte stemmen binnen. Had hij die 50% niet gehaald, dan zou een tweede stemronde met de twee hoogst geëindigde kandidaten nodig zijn geweest.
.jpg){kind=link}
Baken van rust
Waar Portugese regeringen elkaar soms in hoog tempo afwisselen, is de president een baken van rust in het politieke landschap. Sinds de invoering van de nieuwe grondwet in 1976 zijn er maar liefst 22 regeringen geweest, doch slechts 5 presidenten. Iedere president werd herkozen voor een tweede termijn. Meer kan niet, het maximum per president is twee termijnen van vijf jaar. Bij verkiezingen weegt “de presidentbonus” zwaar in een land dat geen koning meer heeft. De inhoud van de functie helpt er ook enorm bij. Waar een premier altijd een werkpaard blijft, komt een president matigend, verstandig en staatsmannelijk over. Doet hij niets geks, dan is dat imago na de eerste termijn van vijf jaar zo sterk dat herverkiezing een fluitje van een tostão is.
Als je in Portugal wilt stemmen bij de presidentsverkiezingen of voor het parlement moet je de Portugese nationaliteit hebben. Iedere ingezetene van Portugal mag stemmen bij de gemeenteraads- en de burgemeestersverkiezingen en natuurlijk ook voor het Europese Parlement. Om te kunnen stemmen in Portugal moet je je inschrijven in het kiesregister bij je junta de freguesia. Wil je meer lezen over de functie van de president van Portugal lees dan: President of koning? Wil je meer lezen over de laatste parlementsverkiezingen lees dan: Portugese politiek 2019 (voor beginners).
Horden
De presidentsverkiezingen 2021 verliepen anders dan anders. Zittend president Marcelo deed tijdens de campagne zijn best om vooral kandidaat te zijn en niet te veel president. Maar dat viel niet mee middenin een pandemie. Vooral omdat de regering de ene na de andere foute beslissing nam. In maart/april 2020 was Portugal nog het beste jongetje van de Europese klas. In de winterperiode 2020/2021 loopt het echter achter de feiten aan. Terwijl andere landen de natte horeca sloten bleven we in Portugal rustig schouder aan schouder in de restaurants zitten. Met kerst hadden we geen restricties qua aantallen bezoekers of verplaatsingen. En de scholen bleven open tot 22 januari, toen aanhoudende files van ambulances voor de ziekenhuizen verdergaande maatregelen afdwongen.
Natuurlijk was er ook een flinke discussie over het uitstellen van de presidentsverkiezingen in verband met de uitslaande pandemie. Maar de nog verse democratie staat hoog in het Portugese vaandel en dus mocht in lockdowntijd de stemgerechtigde toch de deur uit om te stemmen. Op 17 (voortijdig stemmen) of 24 januari (verkiezingsdag) en met het dringende verzoek een eigen pen mee te nemen.
Populist
Een opvallende kandidaat was André Ventura, die maar liefst 12% van de stemmen vergaarde. Ventura kwam op 6 oktober 2019 als eerste populist in het Portugese parlement, als enige vertegenwoordiger van de partij CHEGA! (genoeg!). Die partij was pas een half jaar daarvoor opgericht. CHEGA! zegt van zichzelf overigens dat het een partij voor de vrijheid is die in alles het belang van Portugal voorop zet. Het etiket populist is Ventura opgeplakt vanuit de vergelijking met politici in andere landen.
Zijn verkiesbaarstelling past perfect in de strategie van iedere populist, zoveel mogelijk aandacht trekken. De traditionele Portugese politieke partijen zijn daar duidelijk nog niet aan gewend en verliezen zich in het becommentariëren van de opponent in plaats van het uitlichten van de eigen merites. Dat alles heeft er dus toe geleid dat CHEGA! met Ventura een dik jaar na intrede in de landelijke politiek ineens virtueel de derde partij van het land is. Met de huidige enkele zetel in een parlement van 230 is CHEGA! een splintergroepering. Als het de 12 procent van de presidentsverkiezingen weet vast te houden heeft het bij de volgende parlementsverkiezingen 28 zetels.
Salaris
Het presidentiële salaris in Portugal is als de “balkenendenorm”. Alle andere politieke salarissen zijn ervan afgeleid en zijn vanzelfsprekend lager. De president verdient ongeveer €120.000 inclusief onkostenvergoeding en inclusief ambtswoning. Marcelo maakt van dat laatste overigens geen gebruik maar tuft iedere dag met de dienstwagen met chauffeur heen en weer naar zijn huis in Cascais. Een oud-president van Portugal krijgt levenslang 80% van het presidentiële salaris. De drie nog levende oud-presidenten kosten de Portugese belastingbetaler dus jaarlijks bij elkaar zo’n €290.000 (ter vergelijking: prinses Beatrix ontvangt €1,6 miljoen).
De eerste president na de dictatuur en volgens de nieuwe grondwet was António Ramalho Eanes. Deze man is inmiddels ver in de tachtig maar verleent nog steeds soms een hand- of spandienst aan zijn land. Toen in voorjaar 2020 het coronavirus Portugal lamlegde, verklaarde hij in een televisie-interview doodleuk dat hij wanneer nodig zijn ziekenhuisbed zou afstaan aan een jonge Portugees met een familie. De zuivere logica van een oud-militair die zichzelf vanzelfsprekend wegcijfert. Ramalho Eanes woont nog iedere vergadering van de Conselho de Estado (de Portugese Raad van State) bij en dat stelt gerust. Anders dan een erfkoning is hij een levend geweten van een volk met een mening die er toe doet.
De hele wereld stemt mee
Ongeveer 10 miljoen Portugezen mochten stemmen. Daarvan wonen er circa 7,7 miljoen in Portugal en dus een dikke twee miljoen in het buitenland. Op het tv-journaal zijn beelden van drukte bij het Portugese consulaat in Rio de Janeiro, waar ongeveer 72.000 Portugese paspoorthouders zouden kunnen opduiken. Een “Portugees” met een zwaar Braziliaans accent geeft voor de camera toe dat hij al twintig jaar niet meer in Portugal is geweest. Hij mag wel stemmen, 700.000 buitenlandse residenten in Portugal mogen dat niet. Hij mag meebepalen wat er met mijn belastinggeld gebeurt, ik mag dat niet. De opkomst was net geen 40%, lager dan ooit. Ongetwijfeld door angst voor besmetting. Geen enkele democratie is perfect.
Mooie uitleg Winy… en het leukste woord: staatsmannelijk
Ik hoop ooit “staatsvrouwelijk” te kunnen schrijven…
Alle eer komt aan Cees toe 🙂
Nederlanders woonachting in het buitenland kunnen ook meedoen aan Nederlandse verkiezingen, mits zij zich als zodanig registreren. In dat opzicht is er weinig verschil tussen Nederland en Portugal. Verder staat het u vrij om de Portugese nationaliteit aan te vragen. In principe, raakt u dan wel de Nederlandse nationaliteit kwijt.
Het kenmerk van een belasting is een verplichte afdracht aan de overheid met een niet aanwijsbare tegenprestatie. Het bezittelijke voornaamwoord ‘mijn’ berust op een misvatting. Zowel de hoogte van de belastingen als de bestemming ervan is een politieke vraag beslist door de kiesgerechtigden. De implementatie van het antwoord op deze vraag is aan de overheid uitbesteed, die deze binnen het kader van een rechtsstaat vorm moet geven. Zoiets heet een democratische rechtsstaat, waarvan je mag hopen dat die leidend is, al heeft de Toeslagenaffaire wel een enorme buts in het Nederlandse blazoen achter gelaten. Maar de hoofdregel is dat geen enkele onderdaan een claim heeft op, of zeggenschap heeft over enige belastingcent. En in Portugal is dat niet anders.
Wie niet deelneemt aan het sociaal contract binnen een staat, en dat zijn alle niet-onderdanen, heeft geen stemrecht is de onderliggende gedachte aan de situatie die u beschrijft. Wie lid is van de tennisclub kan niet stemmen in de ledenvergadering van de bridgeclub. Een huis-tuin-en-keukenvoorbeeld van het begrip soevereiniteit van een staat.
De basis van belastingen is dat je gezamenlijke kosten hebt, kosten van zaken die je niet zelfstandig kunt organiseren, zoals defensie, de politie, de openbare wegen, et cetera. Die gezamenlijke kosten verdeel je over de gebruikers. En dan is het logisch dat die gebruikers dus ook beslissen over de aanwending van de gelden. Voor een echte democratie is dat veel belangrijker dan grenzen en volkeren. En natuurlijk zou ik de Portugese nationaliteit kunnen aanvragen, maar dan gaat Nederland schichtig reageren want die houden niet van mensen met een dubbele nationaliteit. En ik weiger mijn Nederlandse nationaliteit op te geven, ik heb 14 maanden met die oranje leeuw op mijn arm rondgelopen tegen betaling van een fooi, en daarmee mijn Nederlanderschap meer dan verdiend. Dit is zeker binnen de EU niet anders dan de situatie van het homohuwelijk. Het kostte een maatschappij enkele generaties om in te zien dat het nergens op slaat om onderscheid te maken op basis van geslacht. Evenzo garandeer ik u dat over 20-40 jaar een EU-resident in Portugal én in Nederland volledig stemrecht heeft ook zonder de nationaliteit. Om in uw voorbeeld te blijven: als ik lid wordt van de bridgeclub en contributie betaal, dan mag ik gewoon meepraten over het beleid, ook al ben ik nog steeds lid van de tennisclub. Soevereiniteit is een begrip uit de 19e eeuw.