Op de basisschool kreeg ik lessen in heemkennis, kennis van de cultuurgeschiedenis van je woonplaats. In mijn geval gingen die lessen over Amsterdam. Daar hoorde een werkboek bij, waarin je plaatjes verzamelde van bijvoorbeeld typisch Amsterdamse gevels als halsgevel, klokgevel, trapgevel en lijstgevel. Laat die laatste nu ook in de Algarve deel uitmaken van de cultuurgeschiedenis! Bijna iedereen kent de ‘Algarveschoorsteen’, maar de lijstgevel is minstens zo karakteristiek.
Platibanda
Het typische Algarvehuis is meestal een rechthoekige, witte doos. Daarbovenop bracht men een verhoogde lijst aan van ongeveer een meter hoog. Deze daklijst, in het Portugees platibanda, onttrok het achterliggende (dak)terras en de regenafvoer aan het oog. Aan de straatkant werd de daklijst versierd. Je komt daklijsten in de gehele Algarve tegen, maar het meest aan de kust en het minst in de bergen. Ze karakteriseren de regionale architectuur van de eerste helft van de twintigste eeuw.
Een teken van welstand
Het gebruik om een huis te voorzien van een daklijst ontstond aan het einde van de negentiende eeuw en bleef in zwang gedurende de eerste tientallen jaren van de twintigste eeuw. Waarschijnlijk was het een teken van welstand dat men de gevel van zijn huis versierde. Maar misschien hadden hier ook de gemeentelijke voorschriften voor regenwaterafvoer mee te maken. Die moesten voorkomen dat regenwater direct op de openbare weg viel. Zo’n regenwaterafvoerbuis kon je mooi achter de daklijst wegwerken.
Geen twee daklijsten zijn hetzelfde. Ze zijn als horizontale schilderijen in de kleuren (oker)geel, kobaltblauw, rood of groen met art-decomotieven, naïeve motieven, geometrische patronen, barokke ornamenten, bloemmotieven en reliëfpatronen.
Behoud van de daklijsten
In tegenstelling tot de schoorstenen op de huizen in de Algarve, die een enorme bekendheid kregen, werd de lijstgevel beschouwd als een voorbeeld van ‘volkse’ architectuur. Deze werd niet serieus genomen en genegeerd. De eerste studie van de daklijst vond pas plaats in 1994 door Jacinto Palma Dias. Er zijn inmiddels veel daklijsten verdwenen. Nog maar enkele exemplaren getuigen van het rijke bestaan ervan in het verleden. Het is belangrijk en urgent dat er meer studie plaatsvindt en dat de lijstgevels die er nog zijn, blijven behouden.
“Alles van waarde is weerloos”, schreef Lucebert in een van zijn gedichten. De volgende keer dat je in de Algarve bent, weet je wat je te doen staat. Richt je blik omhoog en bekijk niet alleen de schoorstenen maar ook de daklijsten. Teken, schilder of fotografeer ze en geniet ervan zolang het nog kan. Voor je het weet zijn ze er niet meer!
Bronnen:
- Filipe da Palma: Imagens de um singular Algarve – as platibandas, 1-3-2018.
- Cidália Teixeira, Platibandas Algarvias, 26-1-2016, Histórias na História
Wat een mooie foto’s, als ik er de volgende keer kom, zal ik zeker meer de blik naar boven werpen.
Leuk verhaal en mooie foto’s. Aankomende winter, als we weer in Portugal zijn, gaan we er zeker op letten. Is er niet een organisatie die zich hiermee bezighoudt?
Als je ergens meer van weet, of er de juiste woorden voor hebt, zie je meer. En daar vind ik dit artikel wel een uitstekend voorbeeld van. Ik kan nu benoemen waarom ik sommige huizen zo mooi of markant vind. Dankzij de daklijsten of platibandas. Ik zie een volgend artikel met plezier tegemoet.
jan
Naar aanleiding van dit artikel ben ik in Moncarapacho ook eens naar boven gaan kijken (moet je natuurlijk altijd doen!). En daar zag ik ook heel veel verschillende daklijsten. Ik heb naar je artikel gelinkt in mijn bericht over Moncarapacho: Maak kennis met Moncarapacho in de oostelijke Algarve