Aan het eind van zijn recente bijdrage “Het beestje bij zijn naam noemen” aan Portugal Portal noemt Han Overkamp een paar geografisch bepaalde bijnamen, zoals coimbrão voor iemand uit Coimbra, een alfacinha voor een Lissabonner en tripeiro voor iemand uit Porto.
Aan de laatste, tripeiro, moest ik denken toen de media kortgeleden berichtten over de bestorming op 26 juli 2018 van de Spaanse enclave Ceuta in Marokko door honderden Afrikaanse migranten, die op die manier in Europa voet aan de grond wilden krijgen. Wellicht zal de lezer zich afvragen wat Ceuta te maken heeft met de bijnaam tripeiros voor Portuenses.
Wel, je kunt rustig stellen dat Ceuta en tripeiros onlosmakelijk met elkaar verbonden zijn en ik vind het altijd leuk om het verhaal hierover te vertellen bij het grote tegeltableau van Jorge Colaço in het station São Bento in Porto over de verovering van Ceuta. Voor dat verhaal gaan wij terug naar het begin van de 15e eeuw. Ceuta ligt aan de noordkust van Afrika tegenover Gibraltar en was in de middeleeuwen van bijzonder strategisch belang voor de toegang vanaf de Atlantische Oceaan tot de Middellandse Zee en het Midden-Oosten en vice versa. Bovendien was Ceuta het eindpunt van handelskaravanen uit West-Afrika en het Verre Oosten en een belangrijke overslagplaats voor producten bestemd voor het Iberisch schiereiland.
Het begin van de Portugese expansie en ontdekkingen
In juli 1415 startte D. João I in gezelschap van drie zoons, D. Henrique, D. Duarte en D. Pedro, een expeditie ter verovering van het Moorse Ceuta. Een van de redenen om Ceuta aan te vallen was een eind te maken aan de piraterij vanaf de Afrikaanse kust. In augustus van dat jaar viel de stad in Portugese handen. Dit wordt beschouwd als het begin van de periode van de expansie van Portugal in Afrika en de grote Portugese ontdekkingsreizen met als belangrijke stimulator de Infante D. Henrique o Navegador, Hendrik de Zeevaarder. De Portugese heerschappij over Ceuta duurde tot 1688 toen het gezag over Ceuta werd overgedragen aan Spanje.
De expansie van Portugal naar Afrika en de Atlantische eilanden werd ook zichtbaar in de Portugese cartografie, zoals de Atlas van Fernão Vaz Dourado uit 1571, waarin in detail en met een goede benadering de Noord-Afrikaanse kust getekend is.
Tripas: van noodrantsoen tot delicatesse
De schepen voor de expeditie naar Ceuta werden op de oevers van de Douro gebouwd en de vloot vertrok vanuit Porto via Lissabon en de Algarve richting de Noord-Afrikaanse kust. Volgens de legende werd de Portuenses gevraagd om het vlees van het vee mee te geven met de troepen die ingescheept werden voor de verovering van Ceuta. Dat deed men en masse en voor de achterblijvers restte slechts de eetbare ingewanden zoals pens en darmen, de tripas. Vandaar de bijnaam tripeiros, de tripas-eters. De inwoners van Porto zouden geen ware Portuenses zijn, als zij Tripeiro niet als geuzennaam hadden geadopteerd.
Tripas zullen in die tijd niet tot culinaire hoogstandjes geleid hebben, maar heden ten dage zijn tripas à moda do Porto een traditionele specialiteit in veel restaurants in Porto, waarin tegenwoordig naast tripas bijvoorbeeld onder meer ook kalfspoot, spek, chorizo, kip, witte bonen, wortel, ui en kruiden zijn verwerkt. Natuurlijk maakt iedere kokkin wel zo’n beetje haar eigen variant en je moet zeker eens tripas eten als je in Porto bent. Het gerecht moet wel warm geserveerd worden indachtig het gedicht “Dobrada à Moda do Porto” van Álvaro de Campos, heteroniem van Fernando Pessoa.
Het zal ook niet verbazen dat er in Porto een restaurant is met de naam Tripeiro en ruim 100 jaar geleden, in 1908, werd het eerste nummer van het maandblad O Tripeiro gepubliceerd, dat sinds 1981 wordt uitgegeven door de Associação Comercial do Porto.
In het nummer van november 2017 staat een bijdrage van Joel Cleto over de kerk en parochie São Nicolau in Porto (Lendas do Porto – A igreja do Pai Natal), waar ieder jaar op 6 december Sint Nicolaas per boot aankomt en kinderen cadeautjes krijgen! Daarover (wellicht) een andere keer.
Bronnen:
- José Mattoso (Direcção), História de Portugal, Volume IV, a monarquia feudal (1096-1480), Círculo de Leitores e Autores, Lisboa, 2007
- Germano Silva, Porto – Nos recantos do passado, Porto Editora, 2012
- Maandblad ‘O Tripeiro’ (Associação Comercial do Porto)
- Arquivo Pessoa