Al jarenlang zijn de brede fijn witte zandstranden van Afife (Praia da Arda en Praia Forte de Paçô) dé Noord-Portugese bestemming voor zonaanbidders en voor surfers & bodyboarders door de juiste wind, het soort van golven en de perfecte stroming. In de vorige eeuw fietste de dichter Pedro da Cunha Pimentel Homem de Melo elke ochtend naar het strand van Afife om in de oceaan te zwemmen.
‘s Middags liep hij naar het strand om koffie te drinken bij “Bar da Praia”, waar hij aan zijn vaste plek voor het raam, met uitzicht op zee, een groot deel van zijn poëtische werk schreef. Zijn gedichten zijn de essentie van fado.
Afife wordt door toeristen en voorbijgangers vooral gezien als een vakantieoord van succesvolle artiesten, Engelse handelaren in port en andere rijke lieden, die prachtige huizen lieten bouwen in deze – door de Santa Luzia-berg beschutte -omgeving van bijzondere natuurschoon, serene rust en eenvoud. Het estuarium maakt de kust van Afife nog eens extra speciaal: de brede trechtervormige riviermonding met brak water door de mix van het zoete water van de Rio Cabanas met het zoute water van de oceaan. Aan de ene kant het kalme rivierwater, de bijbehorende vegetatie en vogels en aan de andere kant de ruige oceaan die over en tussen rotspartijen spoelt en bonkt. Hoe cliché ook: ik vind Afife een verborgen parel. Het is niet voor niets dat ook de dichter zich hier vestigde.
De dichter
In 1904 wordt Pedro Homem de Melo geboren in een welvarend en sociaal bewogen nest in de stad Porto. De met de paplepel ingegoten menselijke betrokkenheid is het fundament van zijn poëtisch werk. Hij studeert rechten en werkt enige tijd als procureur. Tevens is hij een poos directeur van twee technische scholen. Daarnaast is hij jarenlang gastheer van een radio- & tv-programma over (Noord-Portugese) folklore en rites, onderwerpen die hem nauw aan het hart liggen. Ook publiceert hij in het prestigieuze literaire tijdschrift “Presença”.
Hij is een aimabel man, die een diepe verbondenheid voelt met mens en natuur. Als bevlogen ecologist is hij diep verontwaardigd en verontrust door goudzoekers, die het water van de Rio Cabanas (of Rio de Afife) rood kleuren met het bloed van vogels en andere slachtoffers door dynamietgebruik.
De Melo woont in een prachtig huis aan de rivier van Afife en raakt niet uitgeschreven over diens waterputten en stroomversnellingen. Ook de mensen, de volksdansen en rites blijven een bron van inspiratie. Weinig Portugezen lezen zijn gedichten, toch maakt zijn werk deel uit van het nationaal cultureel erfgoed, voornamelijk door de stem van Amália Rodrigues, die zijn gedichten bezingt.
Fado
“Povo que lavas no rio”, “O rapaz da camisola verde”, “Havemos de ir a Viana”, “Fria Claridade” en “Gondarém”. Op feestjes en diners zingt elke Portugees deze liederen met – en hangend tegen – elkaar na wat flesjes wijn. Gondarém is een dorp in de gemeente Vila Nova de Cerveira en het ligt op de grens van het “dode” Spanje onder Franco en het “donkere” Portugal onder Salazar. Gondarém is het toneel van boeven, smokkelaars, bloed, pijn, genot en feesten. De muziek is zowel tragisch als feestelijk door de instrumenten, die volksdansen en dramatische taferelen symboliseren.
De naam Homem de Melo
Er bestaat een aantal interpretaties over de oorsprong van de naam Homem de Melo, maar er is slechts één geregistreerde versie van de familienaam. Volgens de archieven van de Nationale Bibliotheek van Portugal, is de naam Homem de Melo terug te voeren naar de jonge zoon van de adellijke Pereirafamilie, die gevochten zou hebben tegen de Moren in Melo (Jeruzalem). De knul redde de Portugese koning, die hem daarvoor zeer dankbaar was: “je bent zo moedig om mij te redden, voor mij ben jij geen kind, maar een man”. De jongen was zo trots op die bijnaam dat hij zichzelf vanaf toen Homem de Melo noemde.
Cultureel erfgoed
De Melo woont een groot deel van zijn leven in de Quinta de Cabanas. Dit onwaarschijnlijk romantische monumentencomplex, met prachtige binnenplaats met fontein, bestaat uit een kerk met klokkentoren, een kapel, klooster en herenhuis, die met elkaar verbonden zijn. Rondom de gebouwen ligt de tuin met zwembad, beelden, fonteinen, struiken en eeuwenoude bomen (waaronder een meer dan indrukwekkende magnolia).
De benedictijnenabdij werd gebouwd in 570. Nadat de Moren het verwoestten, werd het bouwwerk in de 18e eeuw volledig gerestaureerd, met behoud van het originele architecturale ontwerp. Dit exclusieve eigendom met abdij is recentelijk voor EUR 1.5 miljoen opgekocht door een Fransman. Voorheen was het bezit van de overleden consul van Spanje, die het complex vakkundig renoveerde en aangepast heeft aan de behoeften van de moderne tijd. Het bezit is in 1997 geclassificeerd als Property of Public Interest.
Muziek
De Melo is niet alleen een fervent volksdanser, ook is hij gepassioneerd liefhebber van folkmuziek. Hij is present bij elke gelegenheid en gaat ieder jaar naar het populaire muziekfestijn bij het klooster São João in de Serra de Arga (waarover ik al vertelde).
Hij heeft een voorkeur voor de Portugese concertina (een accordeon zonder akkoordknoppen).
En nu komt het! Het pietepeuterdorp Afife, met niet meer dan 1500 inwoners, heeft een eigen muziekinstrument, dat nergens anders in Portugal bestaat, laat staan bespeeld wordt. Het gaat om de triquelitraque. De kinderen van de basisschool krijgen speciaal muziekles om dit “geval” te kunnen bespelen.
Onderwijs
De in 1909 gebouwde basisschool van Afife is een ontwerp van de bekende architect en hoogleraar Arnaldo Redondo Adães Bermudes (Porto, 1864). In 1898 lanceert de Staat een inschrijving voor een nieuw schoolplan met een leraarshuis. Het bouwplan moet zo zijn dat alleen regionaal te verkrijgen materialen en technieken worden gebruikt. Adães Bermudes won de aanbesteding. Hij was in 1900 afgevaardigde van de Universele Tentoonstelling van Parijs, waar hij het project presenteerde nadat hij de gouden medaille van de sectie Schoolarchitectuur had behaald. In de loop van de tijd zijn een paar honderd van deze scholen, die bekend zijn als de scholen van Adães Bermudes, gebouwd.
Begin 2000 raakt de school in verval. Ouders brengen hun kinderen onder bij de scholen in Caminha, of Freixieiro de Soutelo. Een Portugese wet stelt dat een basisschool minimaal 21 leerlingen moet hebben, zo niet dan wordt de school gesloten. De burgemeester van Afife heeft zich hardgemaakt voor het bestaan van de school in een regio waar de ontvolking aan de orde van de dag is. Het gebouw is gemoderniseerd om aan alle eisen te voldoen, er is een busje, dat de leerlingen haalt en brengt. Tevens worden er warme lunches geserveerd. Door deze genomen maatregelen heeft de school inmiddels meer dan 50 leerlingen.
Het casino
Tussen de basisschool en het gemeentehuis staat het casino, een gebouw met gele muren en witte ramen dat uit twee verdiepingen bestaat. De dichter gaat vaak naar het casino, nee, niet om te gokken, maar om gesprekspartners van niveau te ontmoeten. Het etablissement is een exclusiviteit in een arme regio waar voornamelijk boeren, vissers en algenvangers wonen. De toegang is uitsluitend voor leden. Het lidmaatschap wordt verkregen op uitnodiging en na goedkeuring van de algemene vergadering. Er wordt gedebatteerd, maar het is vooral een plek voor muziek, theater, dans en feest, zowel tijdens de monarchie, als gedurende de republikeinse periodes en de Estado Novo. Tijdens het Salazarregime is elke semi-overwinning op het dictatoriale systeem: een arrestatie of als José Afonso (Zeca) tijdens de studentenstaking samen met de Vampires komt zingen, reden voor een feestje.
In 1880 begon men te denken over de bouw van het casino. De bouwtekeningen waren ronduit megalomaan en de bouwkosten waren extreem hoog. De weerstand van de lokale bevolking tegen de komst van het bouwwerk was groot. De aankoopprijs van de grond alleen al was meer dan het totale beschikbare budget: er werd een organisatie opgetuigd, die zich enkel bezighield met de inzameling van geld door het heffen van buitengewone ledenbijdragen, donaties, feest- en entertainment ontvangsten en zelfs overheidssubsidies.
Het casino bestaat uit een auditorium, een groot podium, kleedkamer, balkon, hal, bibliotheek, keuken en niet in de laatste plaats een zaal voor officiële gelegenheden. Deze zaal is het absolute pronkstuk: de geometrische vormen van de gipsen ornamenten, de in barokke stijl beschilderde houtimitaties op de witte muren, friezen met bloemen en engeltjes in gewaden op een blauwe achtergrond. Sinds 1930 valt het casino onder de Associação Casino Afifense, die als missie heeft om het lokaal cultureel erfgoed uit te dragen en in stand te houden.
Ornamenten en decoratie
In tegenstelling tot de belendende dorpjes Âncora en Caminha heeft Afife nooit inkomsten uit de visserij en generaties mannen moesten het voor betaald werk altijd buiten Afife en Portugal zoeken. Velen gingen naar Brazilië, Zuid-Amerika, Porto of Lissabon, waar ze onder andere het hulpje werden van Italiaanse stukadoors, die het ambacht naar Portugal brachten. De mannen, die het artistiek stuken onder de knie hadden, keerden terug naar hun geboorteplek en stichtten de Afifeense school voor stukadoors. Deze vakmannen hebben overal in het land gewerkt. Zij zijn ook verantwoordelijk voor de prachtige versierde plafonds van het casino van Afife.
Het feestpaleis van de grotere regio
Het café-restaurant waar de dichter ‘s middags zijn koffie drinkt, Bar da Praia, is een populair eetcafé annex nachtclub. Hier zit het bijna altijd bomvol met feestgangers uit Galicië die tot in de vroege ochtenduren dansen en feesten, totdat het in 2009 door de Autoriteit voor Voedsel en Economische Veiligheid wordt gesloten, omdat het niet voldoet aan de hygiënestandaarden. Het gebouw is inmiddels afgebroken. Bewoners uit de verre omgeving praten met nostalgie over dit geweldige strandrestaurant.
Hij was getrouwd en had een zoon en dochter. Ook zij zijn er niet meer.
In 1984 overlijdt Pedro Homem de Melo in Porto. Hij wordt begraven op het kerkhof van zijn geliefde Afife. Amália Rodrigues komt over uit Lissabon om de dichter naar zijn laatste rustplaats te brengen. Op een zonnige middag tijdens het zondagscarnaval wordt hij in een ondiep graf bijgezet. Velen, gekleed in lokale en regionale klederdrachten, zijn aanwezig om de dichter de laatste eer te bewijzen.