Valse vrienden zijn woorden die in hun vorm op een woord uit een andere taal lijken, maar toch niet dezelfde betekenis hebben, zodat er gemakkelijk verwarring ontstaat. Die verwarring uit zich in versprekingen, in vertaalfouten of in verkeerd begrijpen.
Valse vrienden kunnen ook gebruikt worden om een humoristisch effect te verkrijgen, bijvoorbeeld met meertalige woordspelingen. Het verschijnsel doet zich voor tussen twee verschillende talen, bijvoorbeeld het Nederlands en het Portugees en soms ook tussen varianten van eenzelfde taal.
In het Frans heeft men het over faux amis, in het Engels over false friends en in het Duits falsche Freunde genoemd worden. De meeste sites op het internet vermelden hier verder ook nog bij dat de Franse aanduiding de oudste is en dat de term in 1928 werd gemunt door Maxime Koessler en Jules Derocquigny, in hun boek “Les faux amis ou les trahisons du vocabulaire anglais”.
Het is altijd een goed idee om te zoeken naar overeenkomsten en houvast als je een boodschap in een ander taal moet begrijpen, maar soms gaat het dus flink mis!
Geconserveerd
Kijk maar eens naar een paar voorbeelden van hoe deze valse vrienden in de Nederlandse en Portugese taal voor grappige situaties zorgden – alhoewel, ik voelde me eigenlijk nogal opgelaten toen ik per ongeluk “geconserveerd” vertaalde als beschrijving van een bepaald persoon waarvan gezegd werd dat hij nogal “conservador” (conservatief dus!) was.
Verkouden
Als een Portugees verkouden (“constipado”) is kan hij maar beter niet in de Nederlandse apotheek een middel tegen constipatie vragen, want dan wordt hij toch van iets heel anders af (of aan!) geholpen.
Advertentie
Als u een advertentie wilt plaatsen, vraag dan liever niet om een “advertência” (dat is een waarschuwing), “anúncio” is het woord dat u zoekt.
Olie en azijn
Verwart u ook altijd “azeite” (olijfolie) met azijn? Of “carta” (brief) met kaart en dan vervolgens de “mapa” (plattegrond) weer met map? En hebt u wel eens om de “nota” (bankbiljet) gevraagd in een restaurant? U bedoelde natuurlijk de “conta” (en nee, dat verwijst niet naar het achterwerk van de ober! Maar u kunt dit probleem trouwens wel makkelijk oplossen door gewoon het volgende zinnetje te zeggen: “Uw kont zit vast van voren” – dan begrijpt de man vast wel dat u “a conta, se faz favor” bedoelt).
Vaas en kop
En dan heb ik het nog niet gehad over “vaso” (bloempot, geen vaas), “copo” (dat is een glas, geen kop), “cigarro” (een sigaret, geen sigaar) en “ler” (lezen, niet leren!). En zo kunnen we natuurlijk nog wel een tijd doorgaan.
Omgekeerd
Er bestaat vast geen taalkundige term voor het omgekeerde van valse vrienden maar ik weet wel dat het tegenovergestelde mij ook regelmatig is overkomen; oftewel dat ik veel moeite deed om een bepaald begrip in een andere taal te omschrijven, omdat ik de vertaling niet wist, en dan bleek dat in die taal bijna hetzelfde woord werd gebruikt. Zo stond ik in een Surinaamse toko in Utrecht te zoeken naar gedroogde stokvis om een Portugese bacalhauschotel te maken en ik legde dat nogal omslachtig uit aan de behulpzame verkoopster die na een tijdje zei “ahhhhh, bakkeljauw!”.
Zo kan het dus ook!
Wat denk je van een “prato com oliveiras” toen ik een schoteltje met olijven neerzette…of dacht dat ik moest luisteren als ze aan hun oorlelletje trekken (en willen zeggen.. dat is lekker) of als iemand op de rug van z’n hand tikt en ik dacht dat ie bekende dat ie homo was… en alleen maar wilde zeggen dat ie zo weg zou gaan.