Nzinga Mbandi is de personificatie van het Afrikaanse verzet tegen de Portugese overheerser. Gedurende haar 37-jarige regime voert ze strijd tegen de slavenhandel. Ze houdt er een harem met ‘vrouwelijke’ concubines op na en bekeert zich tot het christelijke geloof om op gelijke voet te kunnen staan met de Portugezen.
In 1617 sterft Ngola Mbandi Kiluanji, koning van Ndongo. Zijn zoon, Ngola Mbandi, volgt hem op, maar mist het charisma van zijn vader en beschikt nog niet over een kwart van de intelligentie van zijn zus Nzinga (ook wel geschreven als Njinga, Zinga of Jinga). In 1622 stuurt hij haar als ambassadeur naar Luanda om met Dom João Correia de Sousa, onderkoning van Portugal, over vrede te onderhandelen. Het wordt snel duidelijk dat ze een uitmuntend diplomaat is.
Als zij ‘aan de onderhandelingstafel’ wil aanschuiven mag dat niet. Zij moet plaatsnemen op een kleed, wat betekent dat ze als ondergeschikte wordt beschouwd. Dat pikt ze niet. Ze laat een van haar bedienden als stoel fungeren, waardoor zij op gelijke voet, zittend aan de beraadslagingen deelneemt.
Haar sublieme militaire strategie, de superioriteit van haar leger en haar vermogen om allianties op te bouwen, maken haar de meest gevreesde figuur in de Angolese oorlogen in de 17e eeuw. Nzinga is niet voor een kleintje vervaard, ze zou haar neef hebben vermoord om de macht naar zich toe te trekken en immoreel schijnt ze ook te zijn, want ze zou zich schuldig hebben gemaakt aan kannibalisme.
In de jaren na haar dood is ze een historische figuur in Angola en in de bredere Atlantische Creoolse cultuur geworden. Een van de hoofdstraten van Luanda is naar haar vernoemd. Ook liet president José Eduardo dos Santos een standbeeld van haar maken ter herdenking van 27 jaar onafhankelijkheid.
Onderzoek
Luzia Moniz, socioloog, journalist en Angolese vrouwenrechtenactiviste, zegt: “Stel je voor een Afrikaanse vrouw, in die tijd, die een krachtmeting aangaat met de witte overheerser uit het Westen.” Ze bekeert zich tot het christelijke geloof en laat zich dopen als Ana de Sousa omdat ze dan een geloofwaardiger en gelijkwaardigere partner is in de ogen van de Portugezen. Ze spreekt verschillende talen, waaronder Portugees. Haar contacten met Portugese handelaren en missionarissen zouden de reden zijn van haar mondelinge en schriftelijke kennis van de Portugese taal.
Diplomatiek koorddansen
Als soeverein blijft ze de witte bezetter ondermijnen daarnaast schrikt ze er niet voor terug om haar volk te bespelen en uit te buiten. Om haar reputatie van diplomatiek en militair leider kracht bij te zetten neemt ze de gendernormen in het ootje. Ze vormt gemengde harems en dwingt haar echtgenoten om zich als vrouw te kleden. Nzinga laat zich leiden door het principe dat degene die vrij geboren is zich niet door anderen moet laten onderwerpen. Bij de eerste confrontatie met de Portugese gouverneur, die haar geen stoel aanbiedt, degradeert ze haar bediende tot voorwerp, terwijl ze door deze actie een duidelijk signaal afgeeft dat zij elke onderdrukking van haar en haar volk totaal afwijst.
Haar strijd om onafhankelijkheid van haar volk is een ‘evenwichtsoefening’. Haar bekering tot het christendom maakte een einde aan de oorlog die ze niet kan winnen en verzekert haar in 1661 van de pauselijke steun. Tegelijkertijd poetst ze haar reputatie als uitzonderlijke Imbangala-leider op door toepassing van de tradities van de Mbundu-cultuur, zoals mensenoffers, kannibalisme, verkrachting en het doden van pasgeboren baby’s en volwassenen (voor de verkrijging van een soort heilige olie).
In 2013 plaatst de Unesco, op verzoek van Angola, haar op de lijst van ‘Vrouwen in de geschiedenis van Afrika’, ter gelegenheid van de 350ste verjaardag van haar overlijden. Hiermee wordt ze gerehabiliteerd, want de koningin van Angola werd door velen als een historische aberratie gezien en in elk geval als dé incarnatie van barbaarsheid en seksuele verdorvenheid.
Alles wat we over Nzinga weten komt uit de werken van Giovanni António Cavazzi, een Italiaanse (Kapucijner) priester, tevens haar laatste biechtvader. Alles in haar leven draagt bij aan de mythevorming van deze historische zwarte Afrikaanse, meedogenloze, vrouwelijke krijger en kannibaal die zich laat bekeren tot christen. Desondanks staat zij tegenwoordig te boek als ‘een uitstekend voorbeeld van vrouwelijk bestuur in tijden van pure mannelijke macht’.
Wil je wat meer over haar weten?